مهندسی نرم افزار – بخش چهارم ( فاز تحلیل – آشنایی)

درود بسیار بر دوستان

همون جوری که می دونید می خواهیم به تفکیک فاز ها رو بررسی کنیم و بریم جلو و خوب آشکاره که باید از تحلیل آغاز کنیم و همین کار رو هم می کنیم. اما فاز تحلیل یک کم داستانش فرق می کنه. من هم یک کم داستانم فرق می کنه و شما هم که تا اینجای کار رو اومدین باید داستانتون با بقیه ی ملت برنامه نویس فرق کنه. از اینجا به بعد ما با هم یک چیز نویی رو تجربه می کنیم. این اسلوب رو من در هیچ کتابی ندیدم و تنها در حین خوندن نوشته های یک سری آدمهای خیلی خاصی باهاش روبرو شدم و به نظرم اومد که حلقه ی گمشده در آموزش نرم افزار ما همینه. اینها کسانی هستند که دید دنیا رو نسبت به نرم افزار تغییر دادند و روش هایی رو به ما نشون میدند که شاید اصلا نفهمیم یعنی چی! دیدشون متفاوته و مطلب رو یک جور دیگر می بینند. درست تر می بینند. عمیق تر می بینند. بیشتر خود مطلب رو می بینند تا پیرامون مطلب رو. ما از این جا به بعد بیشتر با فلسفه جلو میریم و روی یک سری مفاهیمی که تا بحال خیلی ساده از کنارشون رد میشدیم تاکید می کنیم و برای هر کدوم هم بسی نمونه خواهیم گفت. نمونه هایی که از تجربیات خود من بوده و همشون منجر به این شده که برم به دنبال اینکه چی رو نمی فهمم و پاسخم رو در نوشته هایی مانند اینهایی که براتون میگم پیدا کنم.  من برای این مردم و طرز فکرشون خیلی احترام قائل هستم و در تلاشم تا به درکی که اونها از نرم افزار دارند برسم. ریزه ریزه با این آدم ها آشنا میشیم و دید اونها ما رو از اینجایی که هستیم به هزاران متر بالاتر پرتاب می کنه. پس آماده باشد.

مسئله ای که درست گفته شود نیمی از راه حل را در خود دارد

پیش از حل کردن هر مسئله ای باید نخست صورت اون مسئله رو فهمید. قبل از گشتن به دنبال پاسخ یک پرسش باید خوب پرسش رو درک کرد. نرم افزار هم از این قانون جدا نیست و پیش از دست بردن به هر کاری نخست باید ببینیم مشتری چی میخواد و چی قراره نوشته بشه، سپس بریم تو کار طراحی و بعدش هم برنامه نویسی. همین چهار تا واژه ی به ظاهر ساده ای که گفتم خودش میشه یک فاز. فاز «تحلیل». درسته که ساده و سر راست به نظر میاد اما تنها به نظر میاد و در کار یکی از خفن ترین فازهاست و ریسک های فاز تحلیل ریشه ی نرم افزار رو خشک می کنند. تحلیل گر ها بیشتر از همه ی نقش های دیگر پول می گیرند و مسولیتی که به عهده ی اونهاست از همه بیشتره. فاز تحلیل خوب نیمی از پیروزی رو تضمین می کنه و فاز تحلیل بد بی برو برگرد به شکست پروژه خواهد انجامید. اگر تو فاز تحلیل به اندازه ی یک دلار خطا کنید برای جبران همون خطا تو فاز طراحی باید 10 دلار و در فاز پیاده سازی 100 دلار و در فاز آزمون 1000 دلار پیاده بشید. اما چرا ؟ خیلی ساده است چون فاز تحلیل صورت مسئله رو برای همه ی دیگر نقشها و فازها تعریف می کنه واگر اینجا خطایی رخ بده دیگه رفت تا زمانی که گندش در بیاد. اینجا همون «خشت اول» هستش که گر نهد معمار کج، تا عباس آباد می رود اوتوبان کج.

ارزش افزوده – دلیل وجود صنعت نرم افزار

چرا خودرو ساخته شد؟ چرا اتو اختراع شد؟ چرا صنعت سینما اینقدر پیشرفت کرده؟ چون یک شماری حاضز بودن برای کاری که خودرو، اتو یا سینما براشون می کنه پول بدن و یه شماری هم می تونستن این چیزها رو بسازند و ته اش هم براشون یه چیزی بمونه. به این یه چیزی که ته اش مونده می گن «ارزش افزوده» یا «ارزش بازرگانی». یعنی یکی حاضره پول بده که یه چیزی رو براش بسازند (برای نمونه یک نرم افزار) و در عوض اون چیز (نرم افزار) براش سود آوری داره. این اون سوده که باعث میشه مشتری ها به نرم افزار علاقه مند بشند. نرم افزاری که پولش رو میدند باید براشون سودآوری (ارزش افزوده) داشته باشه در غیر این صورت که هیچی. این ارزش بازرگانی نیازی نیست که حتما تابلو باشه و ما بتونیم تشخیص اش بدیم. برای نمونه مایکرسافت میاد آفیس رو میسازه (که براش هزینه داره) و در عوض یک چیزی میکشه روش و میفروشه. این میشه سود تابلو. اما گوگل میاد کلی هزینه می کنه و سرویس جی میل را می سازه و به رایگان میده به مردم! سودش کو ؟ آها ! اینجا تفاوت بین گوگل و مایکروسافت آشکار میشه. ارزش بازرگانی سرویس جی میل توی فروشش نیست بلکه از راه های دیگر (و برخی اوقات خیلی پیچیده) به گوگل سود میرسونه. لازم نیست ما بدونیم دقیقا چی میشه که به گوگل سود میرسه. چیزی که باید بفهمیم اینه که بی تردید برای گوگل ارزش بازرگانی داره و اگرنه این کار رو نمی کرد. به همین سادگی. یک نمونه ی دیگه می تونه سیستم خودکار سازی فروش بلیط اتوبوس برای شرکتهای مسافربری باشه. این درسته که یک شرکت تعاونی می تونه بابت فروش آن لاین بلیط هاش یک پولی از مردم بگیره (چون در هر حال خیلی کار مسافر رو ساده تر کرده) اما هیچ کس همچین کاری نمی کنه. در عوض شرکت میاد میگه اگر از من آن لاین بخرین تازه تخفیف هم میدم (در ظاهر میشه زیان). چرا چنین کاری می کنه؟ پول بده براش سیستم بنویسن تازه ارزون تر هم بده؟ دلیلش اینه که همه ی این کار ها براش ازرش بازرگانی داره. حالا چی میشه که این کارها به نفعش تموم میشه؟ ما نمی دونیم. ما لازم نیست بدونیم. این تخصص مشتری به شما میاد نه مال مل. مشتری خودش بهتر می دونه که چه کاری براش خوبه چه کاری خوب نیست. تنها چیزی که ما باید از این حرف ها بفهمیم اینه که مشتری تنها در صورتی حاضر میشه به ما پول بده براش نرم افزار بسازیم که اون نرم افزار برای ارزش بازرگانی داشته باشه. ما نیازی نیست بشینیم کار مشتری رو تحلیل کنیم ببینیم چه کاری براش سود آوری داره چه کاری نداره. خودش می دونه اما بلد نیست نرم افزار بسازه. این جاست که پای ما به میان میاد. ما با مشتری ارتباط برقرار می کنیم و می فهمیم که نرم افزارش باید چه کارهای رو انجام بده. دلیل این کار ها رو هم می دونیم: چون چنین نرم افزاری بارش ارزش بازرگانی داره. بعد یک نرم افزاری میسازیم که دقیقا اون کارها رو انجام بده و دیگر هیچ. اگر منظور مشتری رو بد بفهمیم یا نرم افزاری بسازیم که اون کاری رو که مشتری می خواد براش انجام نده، مشتری زیان کرده چون ارزش افزوده ای در کار نیست. شاید حتی زیان بیشتری رو هم متحمل بشه چون خیلی وقتها نرم افزاری که بد کار می کنه یا یک کار دیگه (غیر از خواست مشتری) رو می کنه خیلی خطرناک تر از اینه هیچ نرم افزاری در کار نباشه (به این بخش آخر توجه ویژه کنید).

چرا من تا این اندازه روی این مطلب تاکید دارم ؟ توی هیچ کتاب نرم افزاری تا این اندازه روی ارزش بازرگانی و ارتباط اون با تحلیل صحبت نشده. دلیلش اینه که برای نویسندگان اون کتابها این ارتباط به اندازه ای آشکاره که نیازی به گفتنش نیست و خوانندگان اون منابع هم دانشجوهای اونور آب هستن که یه جورایی از بچگی این چیزها رو می فهمند اما در ایران یکی از بزرگترین سرطان های صنعت نرم افزار اینه که ملت اینکاره کلا دلیل وجودی نرم افزار رو با جاش نمی فهمند. درسته که مشتری از دید نرم افزار گوسفندی بیش نیست اما از دید کار خودش این ماییم که گوسفندی بیش نیستیم. توی ایران برنامه نویس ها درست نمی فهمند که اصولا چرا مشتری می خواد به اونها پول بده تا براش نرم افزار بسازند. شاید برنامه نویسی رو خوب بفهمند یا بتونن طراحی های خفن بکنند یا حتی معماری نرم افزار رو انجام بدند اما در گام نخستش در جا میزنند و اونهم اینه : «هدف» از نرم افزار رو درست نمی فهمند. نتیجه اش خیلی ژرف و عمیقه اما در نهایت چیزی جز زیان نداره. چند بار با خودتون این مزخرفاتی که گفتم رو دوره کنید و تلاش کنید بفهمید چرا مشتری حاضره پول بده تا براش نرم افزار بسازیم. اونوقت می فهمید که تمام پیچیدگی های غریب و درک ناشدنی نرم افزار خودشون رو وصل می کنند به فاز تحلیل و دلیل وجودی نرم افزار. چرا نرم افزاری چی ها و مشتری ها حرف هم رو دست نمی فهمند؟ چرا ما برای حرف مشتری ارزش قائل نیستیم؟ چرا هر کی دوزار سواد نرم افزاری داره گمون می کنه مشتری ها همه از دم گوساله هستند (اولیش خود خرم که همین جا یه این خریت چندین ساله ام اعتراف می کنم)؟ چرا آخرش همه چی تو گه در میاد؟ چرا مشتری یه چیز میگه ما یه چیز دیگه میشنویم؟ ما کر شدیم یا مشتری منگل میزنه؟ یا هر دوش! کجای کار درست نیست که بین ما و مشتری اینهمه اختلاف هست؟ و فکر می کنید این همه دوری از مشتری آخرش به کجا میرسه؟ این چرا ها و هزاران چرای دیگه که به ظاهر ربطی به این چیزها ندارند همه از همین جا سر در میارند.

فاز تحلیل خیلی داستان داره و کار به اینجا ختم نمیشه اما از اینجا آغاز میشه. من روی این گام آغازین خیلی پافشاری دارم اینه که این نوشتار رو همین جا به پایان می برم و امیدوارم یک تکون عمیقی خورده

باشین تا بعد میرسیم به مونده ی ماجرا.